Obecnie w różnych regionach świata trwa zaawansowana w mniejszym lub większym stopniu, walka z przestępczością. Oczywiście statystyki dotyczące różnych form przestępczości regularnie ulegają zmianie i są poniekąd dowodem na zachodzące zmiany społeczne, prawne, organizacyjne, ekonomiczne. Bez wątpienia biedniejące społeczeństwo zmagające się z coraz większym problemem wykluczenia, z aktywnie poszerzającym się marginesem społecznym, musi w pewnym momencie stanąć w obliczu fali przemocy lub wzrostu przestępczości. Tak samo niewydolność polityczna i prawna systemu aparatu państwowego, musi budzić wśród osób żyjących na pograniczu poszanowania norm społecznych, dodatkową pokusą przekraczania tychże granic. Prawo, które nie jest dostatecznie skutecznie egzekwowane, sądy znane powszechnie ze swojego bardzo powolnego procedowania spraw, przeludnione więzienia niezdolne do przyjęcia dodatkowych osadzonych – to perspektywa powszechna w wielu współczesnych liberalnych krajach.

Jeśli dołoży się do tego wielowiekowe, tradycyjne niemal dla danego regionu czy nacji przyzwolenie dla łamania praw i wykorzystywania systemu przez obywateli, a także skorumpowaną lub nieskuteczną policję i inne służby mundurowe – namaluje się krajobraz państwa bardzo niewydolnego czy wręcz zbankrutowanego w zakresie praworządności. Naturalnie problemem jest także znalezienie złotego środka i takie powstrzymywanie zapędów kontroli i przeinwestowania w służby mundurowe, specjalne, dochodzeniowe czy operacyjne, by państwo nie zmieniło się w państwo policyjne. W zależności od rządzącej opcji politycznej niewątpliwie zmienia się perspektywa i nadawane są zupełnie nowe priorytety w pracy policji. Ta służba bez wątpienia ma uprzywilejowane znaczenie, ze względu na swoje możliwości organizacyjne i liczebność kadrową, ale co nie jest tajemnicą, w warunkach polskich wciąż jeszcze pozostaje wiele do poprawienia w Policji. Chociaż jak na kraj borykający się jeszcze dwadzieścia pięć lat temu z transformacją ustrojową i spuścizną po służbach specjalnych i PRL-owskim systemie represji, udało się w tej mierze zmienić bardzo wiele.

Polski przypadek

Polska z pewnością pod względem walki z przestępczością, najwięcej do zdziałania miała w latach dziewięćdziesiątych, kiedy to dziki kapitalizm rozpalał wyobraźnię nie tylko polityków i biznesmenów, ale także półświatka i podziemia kryminalnego. Duży udział w funkcjonowaniu licznych organizacji przestępczych miały osoby w poprzednim ustroju zaangażowane w sprawowanie władzy w aparacie partyjnym lub służbach bezpieczeństwa. A więc posiadające dostęp do kapitału i uprzywilejowanych informacji, kontaktów – ta wiedza pomagała im w idealnym planowaniu działalności swojej grupy przestępczej. Niektóre kraje zachodu mają zupełnie inne problemy o innej skali, ale polski przypadek także jest bardzo specyficzny, właśnie ze względu na pozostałości systemowe po układach komunistycznych i dziki charakter rynkowych mechanizmów dystrybucji dóbr, który stwarzał ogromne możliwości do rozwoju szarej strefy, przemytu i obrotu nielegalnymi dobrami oraz usługami.

Policja była natomiast wtedy niesamowicie młodą formacją, która dodatkowo w wielu przypadkach zatrudniała osoby mocno nasiąknięte poprzednim systemem. Wiele komend czy prokuratur, kompletnie nie nadawało się do pracy na nowych zasadach, wyższych obrotach i z prawdziwymi wynikami. Dziewięćdziesiąte lata przypominały więc na swój sposób w Polsce prawdziwy przestępczy dziki zachód. Wiele z czołowych w tamtym okresie organizacji przestępczych udało się jednak skutecznie rozmontować lub ograniczyć ich wpływy, dzięki licznym zmianom organizacyjnym nie tylko w Policji, ale wszystkich innych służbach państwa zaangażowanych w pilnowanie bezpieczeństwa wewnętrznego.

Przemiany w służbach mundurowych

Rola Policji w zwalczaniu przestępczości jest nie do przecenienia, ale bardzo często za najważniejsze zadania operacyjne odpowiadają naturalnie wyspecjalizowane jednostki i wydziały będące wydzielonymi ze struktur Policji w większym lub mniejszym stopniu. Służby specjalne w Polsce w ostatniej dekadzie to kwestia bardzo napiętych i burzliwych przemian, głównie o charakterze medialnym i politycznym, co mocno stawia w wątpliwość ich wydajność, skuteczność organizacyjną czy szanse na odpowiedni kontroling. Istnieje jednak wiele służb specjalnych, które w warunkach ostatnich lat sprawdzały się wyjątkowo dobrze i skutecznie wywiązywały się z zadań stawianych przed nimi. Centralne Biuro Antykorupcyjne, chociaż miało kilka medialnych wpadek i z pewnością niekiedy działało na zlecenie typowo polityczne, to jednak skutecznie przyczyniło się do wykrycia i unieszkodliwienia wielu zorganizowanych grup przestępczych. Przestępczość gospodarcza, która w Polsce nadal ma bardzo duży i negatywny wpływ na życie społeczne, biznesowe relacje i wyniki makroekonomiczne kraju, zwalczana jest nie tylko przez CBA, ale również przez Centralne Biuro Śledcze.

Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego może z kolei z powodzeniem podłączać się pod wiele różnych śledztw i operacji prowadzonych przez inne służby, ponieważ większość form przestępczości – od zorganizowanej, przez kryminalną, na gospodarczej kończąc, może przy zastosowaniu większej skali poważnie zagrażać stabilności wewnętrznej i bezpieczeństwu wewnętrznemu państwa. A taka diagnoza upoważnia także ABW do rozpoczęcia swoich działań. W strukturach polskiego prawa wyszczególniono także Służby Wywiadu i Kontrwywiadu, a także Wywiadu i Kontrwywiadu Wojskowego, wspierane przez Żandarmerię Wojskową. Mają one różne cele i narzędzia do realizowania stawianych im zadań, ale ich odpowiednie funkcjonowanie zawsze ma duże znaczenie dla wydajności i bezpieczeństwa państwa, utrzymania porządku i praworządności, integralności terytorialnej.

Przyszłość polskiego bezpieczeństwa

Same zmiany nazw i nadawanie kompetencji konkretnym służbom powołanym do zwalczania przestępczości, nie przyczynia się jeszcze do skutecznego eliminowania zagrożenia i poprawy statystyk w kluczowych zakresach. Najważniejsze jest działanie wielotorowe, stawiające jednocześnie na podniesienie kompetencji pracowników tych służb i ich wyposażenie oraz dostępne na co dzień narzędzia dochodzeniowe czy operacyjne. Poprawa infrastruktury i wyposażenia, wprowadzenie nowoczesnych technik komputerowych – to minimum, które wraz ze szkoleniami i przyjmowaniem coraz lepiej wykwalifikowanych pracowników do służb mundurowych, da pierwszy impuls do przemiany na lepsze.

Kluczowe jest także dalsze prowadzenia działalności operacyjnej uderzającej w największe siatki przemytnicze i spiski handlowe. Przestępczość gospodarcza, nazywana także przestępczością białych kołnierzyków, dla państwa rozwijającego się i aspirującego gospodarczo, stanowi bodaj największe wyzwanie. Przestępczość kryminalna w Polsce została w ostatniej dekadzie dość wyraźnie ograniczona, jeśli chodzi o rywalizacje gangów i zastraszanie czy porwania dla okupów, zlecenia płatnych morderstw. Wciąż wiele do zrobienia pozostaje w kwestii przestępczości seksualnej, walki z nielegalną dystrybucją narkotyków.